Art. 52. [Wolność przemieszczania się]

Dokumenty informacyjne o Unii Europejskiej - 2021 1

www.europarl.europa.eu/factsheets/pl

SWOBODNY PRZEPŁYW 

PODSTAWA PRAWNA

Art. 52. - [Wolność przemieszczania się] - Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Pełna treść Dziennik Ustaw

Dz.U.1997.78.483 | Akt obowiązujący Wersja od: 21 października 2009 r.

Art.  52.  [Wolność przemieszczania się]

1. Każdemu zapewnia się wolność poruszania się po terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz wyboru miejsca zamieszkania i pobytu.

2. Każdy może swobodnie opuścić terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

3. Wolności, o których mowa w ust. 1 i 2, mogą podlegać ograniczeniom określonym w ustawie.

4. Obywatela polskiego nie można wydalić z kraju ani zakazać mu powrotu do kraju.

5. Osoba, której pochodzenie polskie zostało stwierdzone zgodnie z ustawą, może osiedlić się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na stałe.

Artykuł 3 ust. 2 Traktatu o Unii Europejskiej (TUE), 

art. 21 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE), 

tytuł IV i tytuł V TFUE, 

art. 45 Karty praw podstawowych Unii

Europejskiej.

Swoboda przemieszczania się i pobytu osób w Unii Europejskiej stanowi podstawę

obywatelstwa unijnego wprowadzonego traktatem z Maastricht z 1992 r. Po

stopniowym zniesieniu granic wewnętrznych na mocy porozumień z Schengen

przyjęto dyrektywę 2004/38/WE w sprawie prawa obywateli Unii i członków ich rodzin

do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium UE. Pomimo ogromnego

znaczenia tego prawa nadal istnieją poważne przeszkody w korzystaniu z niego.

PODSTAWA PRAWNA

Artykuł 3 ust. 2 Traktatu o Unii Europejskiej (TUE), art. 21 Traktatu o funkcjonowaniu

Unii Europejskiej (TFUE), tytuł IV i tytuł V TFUE, art. 45 Karty praw podstawowych Unii

Europejskiej.

CELE

Od czasu powstania koncepcji swobodnego przepływu osób jej znaczenie uległo

zmianie. Pierwsze postanowienia w tej sprawie, zawarte w Traktacie ustanawiającym

Europejską Wspólnotę Gospodarczą z 1957 r., obejmowały swobodny przepływ

pracowników oraz swobodę przedsiębiorczości, a zatem dotyczyły osób traktowanych

jako pracownicy lub usługodawcy. Traktatem z Maastricht wprowadzono pojęcie

obywatelstwa UE, które automatycznie przysługuje wszystkim obywatelom państw

członkowskich. Stanowi ono podstawę prawa osób do swobodnego przemieszczania

się i pobytu na terytorium państw członkowskich. Traktat z Lizbony potwierdził to prawo, które włączono również do postanowień ogólnych dotyczących przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości.

DOKONANIA

A. Strefa Schengen

Najbardziej znaczącym wydarzeniem w procesie tworzenia rynku wewnętrznego

obejmującego swobodny przepływ osób było zawarcie dwóch porozumień z Schengen, tj. właściwego układu z Schengen 14 czerwca 1985 r. oraz konwencji wykonawczej do układu z Schengen, którą podpisano 19 czerwca 1990 r. i która weszła w życie 26 marca 1995 r. Początkowo konwencja wykonawcza do układu z Schengen (podpisana jedynie przez Belgię, Francję, Holandię, Luksemburg i Niemcy) opierała się na współpracy międzyrządowej w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych. Protokół do traktatu z Amsterdamu przewidywał włączenie dorobku prawnego Schengen do Traktatów. Obecnie na mocy Traktatu z Lizbony podlega on kontroli parlamentarnej i sądowej. Jako że większość postanowień z Schengen stanowi dziś część dorobku prawnego UE, od rozszerzenia UE, które miało miejsce 1 maja 2004 r., państwa przystępujące nie mają już możliwości nieprzyjęcia tego dorobku (klauzula opt-out na mocy art. 7 protokołu Schengen).

1. Państwa uczestniczące

Obecnie pełne członkostwo Schengen posiada 26 krajów: 22 państwa członkowskie

UE, a także Norwegia, Islandia, Szwajcaria i Lichtenstein (mają one status państw

towarzyszących). Irlandia nie jest stroną konwencji, ale ma możliwość wybiórczego

stosowania niektórych elementów dorobku prawnego Schengen. Dania, która należy

do Schengen od 2001 r., może skorzystać z klauzuli opt-out w przypadku wszelkich

nowych środków w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych, także

tych dotyczących Schengen, jednak obowiązują ją pewne środki w ramach wspólnej

polityki wizowej. Bułgaria, Rumunia i Cypr mają wejść do Schengen, jednak ich wejście z różnych powodów opóźnia się. Chorwacja 1 lipca 2015 r. rozpoczęła proces ubiegania się o wejście do strefy Schengen.

2. Zakres

Dokonania strefy Schengen to:

a. całkowite zniesienie kontroli na granicach wewnętrznych;

b. środki wspomagające i harmonizujące kontrolę granic zewnętrznych: do

strefy Schengen mogą wjechać wszyscy obywatele UE, okazując jedynie

dowód osobisty lub paszport;

c. wspólna polityka wizowa dotycząca pobytów krótkotrwałych: obywatele

państw trzecich figurujących we wspólnym wykazie państw niebędących

członkami Unii Europejskiej, których obywatele potrzebują wizy wjazdowej

(zob. załącznik II do rozporządzenia Rady (WE) nr 539/2001), mogą

otrzymać jednorazową wizę ważną w całej strefie Schengen;

d. współpraca policyjna i sądownicza: służby policji współpracują przy

wykrywaniu przestępstw i zapobieganiu im oraz mają prawo ścigać

zbiegłych przestępców na terytorium państw sąsiadujących z państwami

strefy Schengen; istnieje również system szybszej ekstradycji oraz

wzajemnego uznawania wyroków sądowych w sprawach karnych;

e. stworzenie i rozwinięcie systemu informacyjnego Schengen (SIS).

3. Wyzwania

Chociaż strefa Schengen jest powszechnie postrzegana jako jedno z głównych

osiągnięć Unii Europejskiej, ostatnio musiała zmierzyć się z zagrożeniem, jakim dla

jej istnienia była pandemia COVID-19, kiedy państwa członkowskie zamykały granice

z desperacką nadzieją zapanowania nad jej rozpowszechnianiem się. Przedtem

głównymi wyzwaniami były znaczny napływ uchodźców i migrantów do UE, a także

ataki terrorystyczne.

B. Swobodny przepływ obywateli Unii i członków ich rodzin

1. Pierwsze działania

Aby uczynić ze Wspólnoty przestrzeń prawdziwej wolności i swobody przemieszczania się wszystkich jej obywateli, w 1990 r. przyjęto dyrektywy mające zagwarantować prawo pobytu osobom innym niż pracownicy. Są to: dyrektywa Rady 90/365/EWG w sprawie prawa pobytu pracowników i osób prowadzących działalność na własny rachunek, które zakończyły działalność zawodową; dyrektywa Rady 90/366/EWG w sprawie prawa pobytu dla studentów; oraz dyrektywa Rady 90/364/EWG w sprawie prawa pobytu (obywateli państw członkowskich, którzy nie korzystają z tego prawa na mocy innych przepisów prawa wspólnotowego, oraz członków ich rodzin).

2. Dyrektywa 2004/38/WE

Aby skonsolidować różne akty prawne (także te wymienione powyżej) i uwzględnić

bogate orzecznictwo w dziedzinie swobodnego przepływu osób, w 2004 r. przyjęto

nową kompleksową dyrektywę, a mianowicie dyrektywę 2004/38/WE Parlamentu

Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie prawa obywateli Unii

i członków ich rodzin do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium

państw członkowskich. Dyrektywa ma zachęcać obywateli Unii do korzystania z prawa

do swobodnego przemieszczania się i pobytu w państwach członkowskich, ograniczyć do niezbędnego minimum formalności administracyjne, uściślić definicję statusu członków rodziny oraz zmniejszyć możliwości odmowy prawa wjazdu lub utraty prawa pobytu. W rozumieniu dyrektywy 2004/38/WE członkowie rodziny to:

— współmałżonek (również tej samej płci, jak wyjaśnił Trybunał Sprawiedliwości Unii

Europejskiej (TSUE) w wyroku w sprawie Coman, C-673/16)(link:tutaj: https://curia.europa.eu/juris/document/document.jsf?text=&docid=202542&doclang=EN : opis pod treścią) 

— zarejestrowany partner, jeżeli ustawodawstwo przyjmującego państwa

członkowskiego uznaje równoważność między zarejestrowanym związkiem

partnerskim a małżeństwem;

— bezpośredni zstępni, którzy nie ukończyli 21. roku życia lub pozostają na

utrzymaniu, oraz bezpośredni zstępni współmałżonka lub zarejestrowanego

partnera;

— pozostający na utrzymaniu bezpośredni wstępni oraz bezpośredni wstępni

współmałżonka lub zarejestrowanego partnera.

Zdecydowana większość państw członkowskich stosuje dyrektywę również po to,

aby zagwarantować prawo do swobodnego przemieszczania się zarejestrowanym

partnerom tej samej płci oraz partnerom pozostającym w trwałych związkach.

a. Prawa i obowiązki:

— W przypadku pobytu krótszego niż trzy miesiące: jedynym wymogiem stawianym

obywatelom Unii jest posiadanie ważnego dowodu osobistego lub paszportu.

Przyjmujące państwo członkowskie może wymagać od zainteresowanych osób

zarejestrowania pobytu w kraju.

— W przypadku pobytu dłuższego niż trzy miesiące: obywatel UE i członkowie

jego rodziny (jeżeli nie pracują) muszą posiadać odpowiednie środki finansowe oraz ubezpieczenie zdrowotne gwarantujące, że w trakcie pobytu nie staną

się oni obciążeniem dla systemu opieki społecznej przyjmującego państwa

członkowskiego. Obywatele UE nie potrzebują zezwolenia na pobyt, jednak

państwa członkowskie mogą wymagać od nich zarejestrowania się we właściwych

urzędach. Członkowie rodzin obywateli Unii niebędący obywatelami państwa

członkowskiego muszą ubiegać się o zezwolenie na pobyt, ważne przez cały okres

ich pobytu lub przez pięć lat.

— Prawo pobytu stałego: obywatele Unii nabywają tego prawa po nieprzerwanym

legalnym pobycie w danym państwie przez okres pięciu lat, o ile nie

podjęto decyzji o ich wydaleniu. Prawo to nie podlega już żadnym innym

warunkom. Te same zasady dotyczą członków rodzin, którzy nie są obywatelami

państwa członkowskiego, a mieszkali z obywatelem Unii przez okres pięciu lat.

Prawo pobytu stałego wygasa jedynie w przypadku nieobecności w państwie

przyjmującym dłużej niż dwa lata z rzędu.

— Ograniczenie prawa wjazdu lub prawa pobytu: obywatele Unii lub członkowie

ich rodzin mogą zostać wydaleni z przyjmującego państwa członkowskiego

ze względów porządku publicznego, bezpieczeństwa lub zdrowia publicznego.

Wprowadzono gwarancje, dzięki którym decyzje te nie są podejmowane

z przyczyn ekonomicznych, są zgodne z zasadą proporcjonalności i opierają się

m.in. na zachowaniu danej osoby.

Ponadto dyrektywa umożliwia państwom członkowskim przyjmowanie niezbędnych

środków mających na celu odmowę, odebranie lub cofnięcie jakiegokolwiek nadanego prawa w przypadku nadużycia go lub oszustwa, takiego jak małżeństwa pozorowane.

b. Wdrażanie dyrektywy 2004/38/WE

Z dyrektywą tą wiąże się wiele problemów i kontrowersji, istnieją też dowody na

poważne niedociągnięcia w jej wdrażaniu oraz ciągłe przeszkody w swobodzie

przemieszczania się, co potwierdzają sprawozdania Komisji i analizy Parlamentu

dotyczące stosowania dyrektywy, postępowania w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego w związku z nieprawidłową lub niepełną transpozycją dyrektywy, ogromna liczba petycji składanych do Parlamentu, a także bardzo duża liczba spraw toczących się w TSUE. Krytyka, jaka pojawiła się ze strony niektórych państw członkowskich w latach 2013-2014 w związku z zarzutem nadużywania przez obywateli UE przepisów dotyczących swobodnego przemieszczania się w celu uprawiania tzw. turystyki socjalnej, wywołała na szczeblu UE dyskusję na temat ewentualnych reform, którą w międzyczasie wstrzymano w związku z decyzją Zjednoczonego Królestwa o wystąpieniu z UE.

c. Obywatele państw trzecich;

Z przepisami, które mają zastosowanie do obywateli państw trzecich niebędących

członkami rodziny obywatela UE, można zapoznać się tutaj.

ROLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO

Parlament od długiego czasu usilnie walczy o prawo do swobodnego przemieszczania

się, które postrzega jako podstawową zasadę Unii Europejskiej. W rezolucji z 16 stycznia 2014 r. w sprawie poszanowania podstawowego prawa do swobodnego

przepływu w UE Parlament sprzeciwił się dążeniom do ograniczenia prawa

do swobodnego przemieszczania się i zaapelował do państw członkowskich

o przestrzeganie postanowień traktatu dotyczących unijnych zasad swobodnego

przemieszczania się, a także zagwarantowanie przestrzegania zasad równości

i podstawowego prawa do przemieszczania się przez wszystkie państwa członkowskie.

W swoich rezolucjach z 15 marca 2017 r. w sprawie przeszkód utrudniających

obywatelom UE swobodne przemieszczanie się i podejmowanie pracy na rynku

wewnętrznym oraz z 12 grudnia 2017 r. w sprawie sprawozdania na temat

obywatelstwa UE za ten sam rok Parlament ponownie wezwał do usunięcia przeszkód

w korzystaniu z prawa do swobodnego przemieszczania się. Wraz z decyzją

Zjednoczonego Królestwa o wystąpieniu z UE Unia straciła jednego z głównych

krytyków swobody przemieszczania się.

Jeśli chodzi o obszar Schengen, w rezolucji z 30 maja 2018 r. w sprawie rocznego

sprawozdania na temat funkcjonowania strefy Schengen Parlament potępił ciągłe

przywracanie kontroli na granicach wewnętrznych, ponieważ szkodzą one jedności

strefy Schengen i dobrobytowi obywateli europejskich oraz zasadzie swobody

przemieszczania się. Pandemia COVID-19 skłoniła większość państw członkowskich do przywrócenia kontroli na granicach wewnętrznych, zamknięcia granic i wprowadzenia tymczasowych ograniczeń dla osób podróżujących z innych państw UE. Parlament w szeregu rezolucji z 2020 r. wielokrotnie wyrażał swoje zaniepokojenie tym problemem. W rezolucji z 19 czerwca 2020 r. w sprawie sytuacji w strefie Schengen w kontekście pandemii COVID-19 (ust. 2 i 12) zaapelował o lepszą koordynację na szczeblu UE i szybki powrót do sprawnie działającej strefy Schengen.

---

*Dokumenty informacyjne o Unii Europejskiej - 2021 5

www.europarl.europa.eu/factsheets/pl

*Trybunał Sprawiedliwości Unii

Europejskiej (TSUE) w wyroku w sprawie Coman, C-673/16)(link:tutaj: https://curia.europa.eu/juris/document/document.jsf?text=&docid=202542&doclang=EN 

InfoCuria Orzecznictwo lng_sel

Język dokumentu : ECLI:EU:C:2018:385

WYROK TRYBUNAŁU (Wielka Izba)

5 czerwca 2018 r. ( * )

(Odesłanie prejudycjalne – Obywatelstwo Unii – Artykuł 21 TFUE – Prawo obywateli Unii do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich – Dyrektywa 2004/38/WE – Artykuł 3 – Beneficjenci – Członkowie rodziny Unii obywatel – Artykuł 2 ust. 2 lit. a) – Pojęcie „małżonka” – Małżeństwo między osobami tej samej płci – Artykuł 7 – Prawo pobytu przez okres dłuższy niż trzy miesiące – Prawa podstawowe)

W sprawie C-673/16

WNIOSEK o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym na podstawie art. 267 TFUE złożony przez Curtea Constituţională (trybunał konstytucyjny, Rumunia), wydany postanowieniem z dnia 29 listopada 2016 r., wpłynął do Trybunału w dniu 30 grudnia 2016 r. w postępowaniu

Relu Adrian Coman,Roberta Clabourna Hamiltona,Asocja

Generalny Inspektorat pentru Imigrări,Ministerula Afacerilora Interne,

interwenient:

Consiliul Naţional pentru Combaterea Discriminării,

TRYBUNAŁ (Wielka Izba),

w składzie: prezes K. Lenaerts, wiceprezes A. Tizzano, R. Silva de Lapuerta, M. Ilešič (sprawozdawca), JL da Cruz Vilaça, A. Rosas, CG Fernlund i C. Vajda, prezesi izb, E Juhász, A. Arabadjiev, M. Safjan, D. Šváby, M. Berger, E. Jarašiūnas i E. Regan, sędziowie,

rzecznik generalny: M. Wathelet,

sekretarz: R. Şereş, administrator,

uwzględniając procedurę pisemną i po rozprawie w dniu 21 listopada 2017 r.,

po rozpatrzeniu uwag zgłoszonych w imieniu:

– pan Coman i pan Hamilton, przez R. Iordache i R. Wintemute, consilieri i R.-I. Ionescu, avocată,

– Asociaţia Accept, R. Iordache i R. Wintemute, consilieri, R.-I. Ionescu, awokat i JF MacLennan, radca prawny,

– rząd rumuński, początkowo przez R.-H. Radu, CM Florescu, E. Gane i R. Mangu, a następnie przez C.-R. Canţăr, CM Florescu, E. Gane i R. Mangu, działający jako pełnomocnicy,

– Consiliul Naţional pentru Combaterea Discriminării przez CF Asztalosa, M. Roşu i C. Vlada, działających jako pełnomocnicy,

– Rząd Łotwy, przez I. Kucinę i V. Soņeca, działających w charakterze pełnomocników,

– rząd węgierski przez MZ Fehér, G. Koós i MM Tátrai, działających jako pełnomocnicy,

– Rząd Niderlandów, przez MAM de Ree i MK Bultermana, działających jako pełnomocnicy,

– Rząd Polski przez B. Majczynę, M. Kamejszę-Kozłowską i M. Szwarca, działających jako pełnomocnicy,

– Komisję Europejską przez L. Nicolae, E. Montaguti i IV Rogalskiego, działających jako pełnomocnicy,

po zapoznaniu się z opinią Rzecznika Generalnego na posiedzeniu w dniu 11 stycznia 2018 r.,

Osąd;

1         Niniejszy wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 2 ust. 2 lit. a), art. 3 ust. Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie prawa obywateli Unii i członków ich rodzin do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich zmieniające rozporządzenie (EWG) nr 1612/68 i uchylające dyrektywy 64/221 /EWG, 68/360/EWG, 72/194/EWG, 73/148/EWG, 75/34/EWG, 75/35/EWG, 90/364/EWG, 90/365/EWG i 93/96/EWG (Dz.U. 2004 L 158, s. 77; sprostowania Dz.U. L 229, s. 35 oraz Dz.U. 2005 L 197, s. 34).

2         Wniosek został złożony w postępowaniu pomiędzy panem Relu Adrianem Comanem, panem Robertem Clabournem Hamiltonem i Asociaţia Accept (razem „Coman i inni”) z jednej strony, a Generalnym Inspektoratem pentru Imigrări (Generalnym Inspektoratem ds. Imigracji, Rumunia, „Inspektorat”) i Ministerul Afacerilor Interne (Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, Rumunia), z drugiej strony, w związku z wnioskiem dotyczącym warunków, na jakich pan Hamilton może otrzymać prawo pobytu w Rumunii przez okres dłuższy niż trzy miesiące .

 Kontekst prawny

 Prawo Unii Europejskiej

3         Motyw 31 dyrektywy 2004/38 stanowi, co następuje:

„Niniejsza dyrektywa szanuje podstawowe prawa i wolności oraz przestrzega zasad uznanych w szczególności w Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej. Zgodnie z zakazem dyskryminacji zawartym w Karcie państwa członkowskie powinny wdrażać niniejszą dyrektywę bez dyskryminacji beneficjentów niniejszej dyrektywy ze względu na płeć, rasę, kolor skóry, pochodzenie etniczne lub społeczne, cechy genetyczne, język, religię lub przekonania, poglądy polityczne lub inne, przynależność do mniejszości etnicznej, majątek, urodzenie, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną”.

4         Artykuł 2 tej dyrektywy, zatytułowany „Definicje”, przewiduje w ust. 2 lit. a) i b):

„Do celów niniejszej dyrektywy:

…

(2) „członek rodziny” oznacza:

a) małżonek;

b) partnera, z którym obywatel Unii zawarł zarejestrowany związek partnerski, na podstawie ustawodawstwa Państwa Członkowskiego, jeżeli ustawodawstwo przyjmującego Państwa Członkowskiego traktuje zarejestrowany związek partnerski jako równoważny z małżeństwem i zgodnie z określonymi warunkami określone w odpowiednim ustawodawstwie przyjmującego państwa członkowskiego;

…”

5         Artykuł 3 dyrektywy 2004/38, zatytułowany „Beneficjenci”, stanowi:

„1. Niniejsza dyrektywa ma zastosowanie do wszystkich obywateli Unii, którzy przeprowadzają się do państwa członkowskiego innego niż to, którego są obywatelami lub przebywają w nim, oraz do członków ich rodzin zdefiniowanych w art. 2 pkt 2, którzy im towarzyszą lub dołączają do nich.

2. Bez uszczerbku dla jakiegokolwiek prawa do swobodnego przemieszczania się i pobytu, które zainteresowane osoby mogą mieć we własnym zakresie, przyjmujące państwo członkowskie, zgodnie ze swoim ustawodawstwem krajowym, ułatwia wjazd i pobyt następującym osobom:

a) wszelkich innych członków rodziny, niezależnie od ich obywatelstwa, niepodlegających definicji zawartej w art. 2 pkt 2, którzy w państwie, z którego przybyli, pozostają na utrzymaniu lub są członkami gospodarstwa domowego obywatela Unii posiadającego prawo podstawowe miejsca zamieszkania lub gdy poważne względy zdrowotne bezwzględnie wymagają osobistej opieki członka rodziny ze strony obywatela Unii;

b) należycie poświadczony partner, z którym obywatel Unii pozostaje w trwałym związku.

Przyjmujące państwo członkowskie przeprowadza dogłębną analizę sytuacji osobistej i uzasadnia każdą odmowę wjazdu lub pobytu tym osobom”.

6         Artykuł 7 tej dyrektywy, zatytułowany „Prawo pobytu przez okres dłuższy niż trzy miesiące”, brzmi następująco:

„ (1) Wszyscy obywatele Unii mają prawo pobytu na terytorium innego Państwa Członkowskiego przez okres dłuższy niż trzy miesiące, jeżeli:

a) są pracownikami lub osobami prowadzącymi działalność na własny rachunek w przyjmującym państwie członkowskim; lub

b) posiadać wystarczające środki dla siebie i członków swojej rodziny, aby nie obciążać systemu pomocy społecznej przyjmującego państwa członkowskiego w okresie ich zamieszkania oraz mieć pełne ubezpieczenie zdrowotne w przyjmującym państwie członkowskim; lub

c) – są zapisani do instytucji prywatnej lub publicznej, akredytowanej lub finansowanej przez przyjmujące państwo członkowskie na podstawie jego ustawodawstwa lub praktyki administracyjnej, głównie w celu odbycia studiów, w tym szkolenia zawodowego; oraz

– posiadają kompleksowe ubezpieczenie zdrowotne w przyjmującym państwie członkowskim i zapewniają odpowiednie władze krajowe, za pomocą oświadczenia lub w inny równoważny sposób, jaki mogą wybrać, że mają wystarczające środki dla siebie i członków swojej rodziny, aby nie stać się obciążeniem dla system pomocy społecznej przyjmującego państwa członkowskiego w okresie ich zamieszkania; lub

d) są członkami rodziny towarzyszącymi obywatelowi Unii lub dołączający do niego, który spełnia warunki, o których mowa w lit. a), b) lub c).

2. Prawo pobytu przewidziane w ust. 1 obejmuje członków rodziny, którzy nie są obywatelami państwa członkowskiego, towarzyszący obywatelowi Unii lub dołączający do niego w przyjmującym państwie członkowskim, pod warunkiem że taki obywatel Unii spełnia warunki, o których mowa w ust. a), b) lub c).

3. Do celów ust. 1 lit. a) obywatel Unii, który nie jest już pracownikiem najemnym ani osobą prowadzącą działalność na własny rachunek, zachowuje status pracownika najemnego lub osoby prowadzącej działalność na własny rachunek w następujących okolicznościach:

a) jest czasowo niezdolny do pracy z powodu choroby lub wypadku;

b) jest on/ona należycie odnotowany, mimowolny bezrobocie po okresie zatrudnienia przez ponad rok i zarejestrował się jako poszukujący pracy we właściwym urzędzie pracy;

c) po zakończeniu umowy o pracę na czas określony krócej niż rok lub po utracie pracy przymusowej w ciągu pierwszych dwunastu miesięcy znajduje się w należycie odnotowanym niedobrowolnym bezrobociu i zarejestrowała się jako osoba poszukująca pracy we właściwym urzędzie pracy. W takim przypadku status pracownika jest utrzymywany przez co najmniej sześć miesięcy;

d) rozpoczyna szkolenie zawodowe. O ile nie jest on bezrobotny z własnej woli, utrzymanie statusu pracownika wymaga, aby szkolenie było związane z poprzednim zatrudnieniem.

4. W drodze odstępstwa od ust. 1 lit. d) i 2 powyżej, tylko małżonek, zarejestrowany partner, o którym mowa w art. 2 ust. 2 lit. b) oraz dzieci pozostające na utrzymaniu mają prawo pobytu jako członkowie rodziny obywatela Unii spełniających warunki określone w pkt 1 lit. c) powyżej. Art. 3 ust. 2 stosuje się do pozostających na jego utrzymaniu bezpośrednich krewnych w linii wstępnej oraz jego małżonka lub zarejestrowanego partnera”.

 Prawo rumuńskie

7         Artykuł 259 ust. 1 i 2 Codul Civil (kodeksu cywilnego) stanowi, co następuje:

„1. Małżeństwo to dobrowolny związek mężczyzny i kobiety zawarty zgodnie z warunkami określonymi przez prawo.

2. Mężczyźni i kobiety mają prawo do zawarcia małżeństwa w celu założenia rodziny”.

8         Art. 227 § 1, 2 i 4 Kodeksu cywilnego brzmi następująco:

„1. Małżeństwo między osobami tej samej płci jest zabronione.

2. Małżeństwa między osobami tej samej płci zawarte lub zawarte za granicą przez obywateli rumuńskich lub cudzoziemców nie są uznawane w Rumunii. …

4. Zastosowanie mają przepisy prawne dotyczące swobody przemieszczania się na terytorium Rumunii obywateli państw członkowskich Unii Europejskiej i Europejskiego Obszaru Gospodarczego”.

Spór w postępowaniu głównym i pytania prejudycjalne

9         Pan Coman, obywatel rumuński i amerykański, oraz pan Hamilton, obywatel amerykański, spotkali się w Nowym Jorku (Stany Zjednoczone) w czerwcu 2002 r. i mieszkali tam razem od maja 2005 r. do maja 2009 r. Następnie pan Coman zamieszkał w Brukseli ( Belgii) w celu pracy w Parlamencie Europejskim jako asystent parlamentarny, podczas gdy pan Hamilton nadal mieszkał w Nowym Jorku. Pobrali się w Brukseli w dniu 5 listopada 2010 r.

10       W marcu 2012 r. M. Coman przestał pracować w Parlamencie, ale nadal mieszkał w Brukseli, gdzie pobierał zasiłek dla bezrobotnych do stycznia 2013 r.

11       W grudniu 2012 r. pan Coman i pan Hamilton zwrócili się do Inspektoratu z prośbą o udzielenie informacji na temat procedury i warunków, na jakich pan Hamilton, obywatel spoza UE, jako członek rodziny pana Comana, mógł uzyskać prawo do legalnego pobytu w Rumunia od ponad trzech miesięcy.

12       W dniu 11 stycznia 2013 r. Inspektorat w odpowiedzi na ten wniosek poinformował pana Comana i pana Hamiltona, że ​​ci ostatni mają prawo pobytu jedynie przez okres trzech miesięcy, ponieważ zgodnie z kodeksem cywilnym małżeństwo osób tej samej płci nie jest uznawane, oraz że przedłużenie prawa do czasowego pobytu pana Hamiltona w Rumunii nie może zostać przyznane ze względu na łączenie rodzin.

13       W dniu 28 października 2013 r. Coman i in. wnieśli do Judecătoria Sectorului 5 București (sądu pierwszej instancji, okręg 5, Bukareszt, Rumunia) skargę na decyzję Inspektoratu, wnosząc o stwierdzenie dyskryminacji ze względu na orientację seksualną korzystanie z prawa do swobodnego przemieszczania się w Unii Europejskiej oraz wnioskowanie o nakazanie Inspektoratu zaprzestania dyskryminacji i zadośćuczynienia za doznaną krzywdę.

14       W tym sporze podnieśli oni, że art. 277 § 2 i 4 kodeksu cywilnego jest niezgodny z konstytucją. Coman i in. utrzymują, że nieuznanie, w związku z wykonywaniem prawa pobytu, małżeństw osób tej samej płci zawartych za granicą stanowi naruszenie przepisów konstytucji rumuńskiej, które chronią prawo do życia osobistego, życia rodzinnego i życia prywatnego oraz przepisy dotyczące zasady równości.

15       Postanowieniem z dnia 18 grudnia 2015 r. Judecătoria Sectorului 5 București (sąd pierwszej instancji, okręg piąty w Bukareszcie) skierował sprawę do Curtea Constituţională (trybunału konstytucyjnego, Rumunia) w celu rozstrzygnięcia tego zarzutu niezgodności z konstytucją.

16       Curtea Constituţională (trybunał konstytucyjny) wskazuje, że niniejsza sprawa dotyczy uznania małżeństwa zawartego zgodnie z prawem za granicą między obywatelem Unii a jego małżonkiem tej samej płci, obywatelem państwa trzeciego, w świetle prawa do życia rodzinnego oraz prawo do swobodnego przemieszczania się, widziane z perspektywy zakazu dyskryminacji ze względu na orientację seksualną. W tym kontekście sąd ten miał wątpliwości co do wykładni kilku terminów użytych w odpowiednich przepisach dyrektywy 2004/38 w świetle Karty praw podstawowych (zwanej dalej „kartą”) oraz niedawnej sprawy -prawo tego Trybunału i Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.

17       W tych okolicznościach Curtea Constituţională (trybunał konstytucyjny) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

„1) Czy termin »małżonek« w art. 2 ust. 2 lit. a) dyrektywy 2004/38 w świetle art. 7, 9, 21 i 45 karty obejmuje małżonka tej samej płci, z państwo niebędące państwem członkowskim Unii Europejskiej, obywatela Unii, z którym ten obywatel pozostaje w związku małżeńskim zgodnie z prawem państwa członkowskiego innego niż przyjmujące państwo członkowskie?

2) W przypadku odpowiedzi twierdzącej [na pytanie pierwsze], czy art. 3 ust. 1 i art. 7 ust. 2 dyrektywy 2004/38 w świetle art. 7, 9, 21 i 45 Karty zobowiązać przyjmujące państwo członkowskie do przyznania prawa pobytu na swoim terytorium przez okres dłuższy niż trzy miesiące tej samej płci małżonkowi obywatela Unii Europejskiej?

3) Jeżeli odpowiedź na [pierwsze pytanie] jest przecząca, czy współmałżonek tej samej płci, pochodzący z państwa niebędącego państwem członkowskim Unii, obywatela Unii, z którym pozostaje w związku małżeńskim zgodnie z prawem, zgodnie z prawem państwa członkowskiego innego niż państwo przyjmujące, być sklasyfikowany jako „inny członek rodziny” w rozumieniu art. 3 ust. 2 lit. a) dyrektywy 2004/38 lub jako „partner, z którym obywatel Unii ma trwały związek, należycie poświadczony” w rozumieniu art. 3 ust. małżeństw między osobami tej samej płci i nie przewiduje alternatywnej formy prawnego uznania, takiej jak zarejestrowany związek partnerski?

4) Jeżeli odpowiedź na [pytanie trzecie] jest twierdząca, czy art. 3 ust. 2 i art. 7 ust. 2 dyrektywy 2004/38 w świetle art. 7, 9, 21 i 45 karty , zobowiązać przyjmujące państwo członkowskie do przyznania prawa pobytu na swoim terytorium przez okres dłuższy niż trzy miesiące tej samej płci małżonkowi obywatela Unii?”.

 Rozpatrzenie pytań prejudycjalnych

 Obserwacje wstępne

18       Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału celem dyrektywy 2004/38 jest ułatwienie wykonywania podstawowego i indywidualnego prawa do swobodnego przemieszczania się i przebywania na terytorium państw członkowskich, które jest przyznawane bezpośrednio obywatelom Unii art. 21 ust. 1 TFUE, a jednym z celów tej dyrektywy jest wzmocnienie tego prawa (wyroki z dnia 12 marca 2014 r., O i B , C‑456/12, EU:C:2014:135, pkt 35; z dnia 18 grudnia 2014 r., McCarthy i in. , C‑202/13, EU:C:2014:2450, pkt 31 oraz z dnia 14 listopada 2017 r., Lounes , C‑165/16, EU:C:2017:862, pkt 31 ).

19       Artykuł 3 ust. 1 dyrektywy 2004/38 stanowi, że dyrektywa ta ma zastosowanie do wszystkich obywateli Unii, którzy przemieszczają się do państwa członkowskiego innego niż to, którego są obywatelami lub przebywają w nim, oraz do członków ich rodzin w rozumieniu art. art. 2 pkt 2 dyrektywy, którzy im towarzyszą lub dołączają do nich.

20       W tym względzie, jak wielokrotnie orzekł Trybunał, z dosłownej, kontekstowej i teleologicznej wykładni dyrektywy 2004/38 wynika, że ​​dyrektywa reguluje jedynie przesłanki określające, czy obywatel Unii może wjechać i przebywać w państwach członkowskich innego niż to, którego jest obywatelem i nie przyznaje pochodnego prawa pobytu obywatelom państw trzecich, którzy są członkami rodziny obywatela Unii w państwie członkowskim, którego jest on obywatelem (zob. podobnie wyroki z dnia 12 marca 2014 r., O. i B. , C‑456/12, EU:C:2014:135, pkt 37; z dnia 10 maja 2017 r., Chavez-Vilchez i in. , C‑133/15, EU:C:2017 :354, pkt 53 oraz z dnia 14 listopada 2017 r., Lounes , C‑165/16, EU:C:2017:862, pkt 33.

21       W niniejszej sprawie, jak wskazano w pkt 9–11 powyżej, pan Coman, obywatel rumuński i amerykański, oraz pan Hamilton, obywatel amerykański, zwrócili się do Inspektoratu w celu uzyskania informacji na temat procedury i warunków, na jakich pan Hamilton w swoim jako członek rodziny pana Comana, mógłby uzyskać pochodne prawo pobytu w Rumunii, państwie członkowskim, którego pan Coman jest obywatelem. Wynika z tego, że dyrektywa 2004/38, o której wykładnię zwrócił się sąd krajowy do Trybunału Sprawiedliwości, nie może przyznać pochodnego prawa pobytu M. Hamiltonowi.

22       Niemniej jednak, jak wielokrotnie orzekał Trybunał, nawet jeśli formalnie sąd odsyłający ograniczył swoje pytania do wykładni przepisów dyrektywy 2004/38, nie uniemożliwia to Trybunałowi dostarczenia sądowi odsyłającemu wszystkich elementów wykładnię prawa Unii, która może być pomocna przy rozstrzygnięciu zawisłej przed nim sprawy, bez względu na to, czy sąd odsyłający odniósł się do nich konkretnie w treści swoich pytań (zob. podobnie wyroki z dnia 10 maja 2017 r., Chavez- Vilchez i in. , C‑133/15, EU:C:2017:354, pkt 48, oraz z dnia 14 listopada 2017 r., Lounes , C‑165/16, EU:C:2017:862, pkt 28 i orzecznictwo cytowane).

23       W tym względzie Trybunał przyznał już w niektórych przypadkach, że obywatele państw trzecich, członkowie rodziny obywatela Unii, którym na podstawie dyrektywy 2004/38 nie przysługuje pochodne prawo pobytu na terytorium Państwo, którego obywatelem jest ten obywatel, mogłoby jednak zostać mu przyznane takie prawo na podstawie art. 21 ust. 1 TFUE (wyrok z dnia 14 listopada 2017 r., Lounes , C-165/16, EU:C:2017:862 , pkt 46).

24      W szczególności Trybunał orzekł, że jeżeli podczas rzeczywistego pobytu obywatela Unii w państwie członkowskim innym niż to, którego jest on obywatelem, na warunkach określonych w dyrektywie 2004/38 i zgodnie z nimi, rodzina życie rodzinne zostało stworzone lub umocnione w tym państwie członkowskim, skuteczność praw przyznanych obywatelowi Unii na mocy art. 21 ust. 1 TFUE wymaga, aby życie rodzinne tego obywatela w tym państwie członkowskim mogło być kontynuowane po powrocie do państwa członkowskiego, którego jest obywatelem. obywatela, poprzez przyznanie pochodnego prawa pobytu danemu członkowi rodziny obywatela państwa trzeciego. Jeżeli takie pochodne prawo pobytu nie zostało przyznane,O. i B. , C‑456/12, EU:C:2014:135, pkt 54 i przytoczone tam orzecznictwo).

25       Co się tyczy warunków, na jakich takie pochodne prawo pobytu może zostać przyznane, Trybunał orzekł, że nie mogą one być bardziej rygorystyczne niż te, które przewiduje dyrektywa 2004/38 dla przyznania pochodnego prawa pobytu państwu trzeciemu obywatela będącego członkiem rodziny obywatela Unii, który skorzystał z prawa do swobodnego przemieszczania się, osiedlając się w państwie członkowskim innym niż to, którego jest obywatelem. Dyrektywę tę należy zastosować przez analogię do sytuacji, o której mowa w pkt 24 powyżej (zob. podobnie wyroki z dnia 12 marca 2014 r., O. i B. , C‑456/12, EU:C:2014:135 , pkt 50, 61; z dnia 10 maja 2017 r., Chavez-Vilchez i in. , C‑133/15, EU:C:2017:354, pkt 54, 55; oraz z dnia 14 listopada 2017 r., Lounes, C‑165/16, EU:C:2017:862, pkt 61.

26       W niniejszej sprawie pytania postawione przez sąd krajowy opierają się na założeniu, że w okresie swojego rzeczywistego pobytu w Belgii zgodnie z art. 7 ust. 1 dyrektywy 2004/38 G. Coman stworzył lub wzmocnił życie rodzinne z panem Hamiltonem.

27       Na pytania zadane przez sąd krajowy należy udzielić odpowiedzi w świetle powyższych rozważań.

 Pierwsze pytanie

28      Poprzez swoje pierwsze pytanie sąd odsyłający zmierza zasadniczo do ustalenia, czy w sytuacji, w której obywatel Unii skorzystał ze swobody przemieszczania się, przemieszczając się i przyjmując rzeczywiste miejsce zamieszkania, zgodnie z warunkami określonymi w art. art. 7 ust. 1 dyrektywy 2004/38, w państwie członkowskim innym niż to, którego jest obywatelem, i tam stworzył lub wzmocnił życie rodzinne z obywatelem państwa trzeciego tej samej płci, z którym łączy małżeństwo zawarte zgodnie z prawem w przyjmującym państwie członkowskim,Artykuł 21 ust. 1 TFUE należy interpretować w ten sposób, że sprzeciwia się on właściwym organom państwa członkowskiego, którego obywatelem Unii jest obywatel odmawiający przyznania temu obywatelowi państwa trzeciego prawa pobytu na terytorium tego państwa członkowskiego na tej podstawie, że prawo tego państwa członkowskiego nie uznaje małżeństw osób tej samej płci.

29       Należy przypomnieć, że jako obywatel rumuński M. Coman posiada status obywatela Unii na podstawie art. 20 ust. 1 TFUE.

30       W tym względzie Trybunał wielokrotnie orzekał, że obywatelstwo Unii ma być podstawowym statusem obywateli państw członkowskich (wyroki z dnia 20 września 2001 r., Grzelczyk , C‑184/99, EU:C:2001 :458, pkt 31; z dnia 8 marca 2011 r., Ruiz Zambrano , C‑34/09, EU:C:2011:124, pkt 41; oraz z dnia 2 czerwca 2016 r., Bogendorff von Wolffersdorff , C‑438/14, EU:C :2016:401, paragraf 29).

31       Jak wynika z orzecznictwa Trybunału, obywatel państwa członkowskiego, który, tak jak w sprawie przed sądem krajowym, jako obywatel Unii skorzystał ze swobody przemieszczania się i przebywania w państwie członkowskim innym niż jego państwo pochodzenia może powoływać się na prawa wynikające z obywatelstwa Unii, w szczególności prawa przewidziane w art. 21 ust. 1 TFUE, w tym, w stosownych przypadkach, przeciwko swojemu państwu członkowskiemu pochodzenia (zob. podobnie wyroki z dnia 23 października 2007, Morgan i Bucher , C‑11/06 i C‑12/06, EU:C:2007:626, pkt 22; z dnia 18 lipca 2013 r., Prinz i Seeberger , C‑523/11 i C‑585/11, EU:C:2013:524, pkt 23 oraz z dnia 14 listopada 2017 r., Lounes , C‑165/16, EU:C:2017:862, pkt 51.

32       Prawa przysługujące obywatelom państw członkowskich na podstawie tego przepisu obejmują prawo do prowadzenia normalnego życia rodzinnego wraz z członkami rodziny, zarówno w przyjmującym państwie członkowskim, jak i w państwie członkowskim, którego są obywatelami, po powrocie do tego państwa członkowskiego (zob. podobnie wyroki z dnia 7 lipca 1992 r., Singh , C‑370/90, EU:C:1992:296, pkt 21, 23, oraz z dnia 14 listopada 2017 r., Lounes , C‑165/16, EU :C:2017:862, pkt 52 i przytoczone orzecznictwo).

33       W kwestii, czy „członkowie rodziny”, o których mowa w powyższym punkcie, obejmują obywatela państwa trzeciego tej samej płci co obywatel Unii, którego małżeństwo z tym obywatelem zostało zawarte w państwie członkowskim zgodnie z prawem tego państwa, na wstępie należy przypomnieć, że dyrektywa 2004/38, mająca zastosowanie, jak wskazano w pkt 25 powyżej, przez analogię w okolicznościach takich jak w postępowaniu głównym, wymienia „małżonka” jako „członka rodziny” w art. 2 ust. 2 a) dyrektywy.

34       Pojęcie „małżonek” użyte w tym przepisie odnosi się do osoby połączonej więzami małżeńskimi z inną osobą (zob. podobnie wyrok z dnia 25 lipca 2008 r., Metock i in. , C‑127/08, EU:C: 2008:449, pkt 98 i 99).

35       Co do tego, czy pojęcie to obejmuje obywatela państwa trzeciego tej samej płci co obywatel Unii, którego małżeństwo z tym obywatelem zostało zawarte w państwie członkowskim zgodnie z prawem tego państwa, należy przede wszystkim wskazać, że: że termin „małżonek” w rozumieniu dyrektywy 2004/38 jest neutralny pod względem płci i w związku z tym może obejmować małżonka tej samej płci zainteresowanego obywatela Unii.

36      Następnie należy zauważyć, że podczas gdy w celu ustalenia, czy partner, z którym obywatel Unii zawarł zarejestrowany związek partnerski na podstawie ustawodawstwa państwa członkowskiego, ma status „członka rodziny”, art. 2( 2) lit. b) dyrektywy 2004/38 odnosi się do warunków określonych we właściwym ustawodawstwie państwa członkowskiego, do którego obywatel ten zamierza się przenieść lub w którym zamierza zamieszkać, art. 2 ust. 2 lit. a) tej dyrektywy , mającej analogiczne zastosowanie w niniejszej sprawie, nie zawiera takiego odniesienia w odniesieniu do pojęcia „małżonka” w rozumieniu dyrektywy. Wynika z tego, że państwo członkowskie nie może powoływać się na swoje prawo krajowe jako uzasadnienie odmowy uznania na swoim terytorium wyłącznie w celu przyznania pochodnego prawa pobytu obywatelowi państwa trzeciego,

37       Prawdą jest, że status osoby, który ma znaczenie dla uregulowań dotyczących małżeństwa, należy do kompetencji państw członkowskich i prawo Unii nie narusza tej kompetencji (zob. podobnie wyroki z dnia 2 października 2003 r., Garcia Avello , C‑148/02, EU:C:2003:539, pkt 25; z dnia 1 kwietnia 2008 r., Maruko , C‑267/06, EU:C:2008:179, pkt 59; oraz z dnia 14 października 2008 r., Grunkin i Paul , C‑353/06, EU:C:2008:559, pkt 16). Państwa członkowskie mają zatem swobodę decydowania, czy zezwolić na małżeństwo osób tej samej płci (wyrok z dnia 24 listopada 2016 r., Parris , C‑443/15, EU:C:2016:897, pkt 59).

38. >Niemniej jednak zgodnie z utrwalonym orzecznictwem, wykonując tę ​​kompetencję, państwa członkowskie muszą przestrzegać prawa Unii, w szczególności postanowień traktatu dotyczących przyznanej wszystkim obywatelom Unii swobody przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich (zob. podobnie wyroki z dnia 2 października 2003 r., Garcia Avello , C‑148/02, EU:C:2003:539, pkt 25; z dnia 14 października 2008 r., Grunkin i Paul , C‑353/06, UE: C:2008:559, pkt 16 oraz z dnia 2 czerwca 2016 r., Bogendorff von Wolffersdorff , C‑438/14, EU:C:2016:401, 

pkt 32.

39. >Umożliwienie państwom członkowskim swobody wjazdu i pobytu na ich terytorium obywatelowi państwa trzeciego, którego małżeństwo z obywatelem Unii zostało zawarte w państwie członkowskim zgodnie z prawem tego państwa, w zależności od tego, czy prawo krajowe dopuszcza zawieranie małżeństw przez osoby tej samej płci, co skutkowałoby tym, że swoboda przemieszczania się obywateli Unii, którzy już z niej skorzystali, byłaby różna w poszczególnych państwach członkowskich, w zależności od tego, czy takie przepisy prawa krajowego istnieją ( zob. analogicznie wyrok z dnia 25 lipca 2008 r., Metock i in, C‑127/08, EU:C:2008:449, pkt 67. Taka sytuacja byłaby sprzeczna z orzecznictwem Trybunału przytoczonym przez rzecznika generalnego w pkt 73 opinii, zgodnie z którym w świetle jego kontekstu i celów przepisy dyrektywy 2004/38 mające zastosowanie przez analogii do niniejszej sprawy, nie mogą być interpretowane zawężająco i w każdym razie nie mogą być pozbawione ich skuteczności (wyroki z dnia 25 lipca 2008 r., Metock i in. , C‑127/08, EU:C:2008:449, pkt 84, oraz z dnia 18 grudnia 2014 r McCarthy i OTH ers , C-202/13, EU: C: 2014: 2450, pkt 32).

40. >Wynika z tego, że odmowa uznania przez władze państwa członkowskiego, wyłącznie w celu przyznania pochodnego prawa pobytu obywatelowi państwa trzeciego, małżeństwa tego obywatela z obywatelem Unii tej samej płci, zakończyła się: w okresie ich rzeczywistego pobytu w innym państwie członkowskim, zgodnie z prawem tego państwa, mogą ingerować w wykonywanie prawa przyznanego temu obywatelowi na mocy art. 21 ust. 1 TFUE do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium Państwa członkowskie. Skutkiem takiej odmowy jest bowiem odmówienie takiemu obywatelowi Unii możliwości powrotu wraz z małżonkiem do państwa członkowskiego, którego jest obywatelem.

41. >To powiedziawszy, zgodnie z utrwalonym orzecznictwem ograniczenie prawa do swobodnego przemieszczania się osób, które, jak w sprawie przed sądem krajowym, jest niezależne od obywatelstwa danych osób, może być uzasadnione, jeżeli opiera się na obiektywnym względy interesu publicznego i czy jest proporcjonalne do uzasadnionego celu realizowanego przez prawo krajowe (zob. podobnie wyroki z dnia 14 października 2008 r., Grunkin i Paul , C‑353/06, EU:C:2008:559, pkt 29 ; z dnia 26 lutego 2015 r., Martens , C‑359/13, EU:C:2015:118, pkt 34; oraz z dnia 2 czerwca 2016 r., Bogendorff von Wolffersdorff, C‑438/14, EU:C:2016:401, pkt 48). Z orzecznictwa Trybunału wynika również, że środek jest proporcjonalny, jeżeli, chociaż odpowiedni dla zapewnienia realizacji zamierzonego celu, nie wykracza poza to, co jest konieczne do osiągnięcia tego celu (wyrok z dnia 26 lutego 2015 r., Martens , C‑359/13, EU:C:2015:118, pkt 34 i przytoczone tam orzecznictwo).

42. >Jeśli chodzi o względy interesu publicznego, kilka rządów, które przedstawiły Trybunałowi uwagi, odniosło się w tym względzie do fundamentalnego charakteru instytucji małżeństwa oraz do zamiaru kilku państw członkowskich utrzymania koncepcji tej instytucji jako związek między mężczyzną a kobietą, który jest chroniony w niektórych państwach członkowskich przepisami o statusie konstytucyjnym. Rząd łotewski wskazał na rozprawie, że nawet przy założeniu, że odmowa w okolicznościach takich jak w postępowaniu głównym uznania małżeństw osób tej samej płci zawartych w innym państwie członkowskim stanowi ograniczenie art. 21 TFUE, takie ograniczenie jest uzasadnione względami porządku publicznego i tożsamości narodowej, o których mowa w art. 4 ust. 2 TUE.

43. >W tym względzie należy zauważyć, że zgodnie z art. 4 ust. 2 TUE Unia jest zobowiązana do poszanowania tożsamości narodowej państw członkowskich, nierozerwalnie związanej z ich podstawowymi strukturami politycznymi i konstytucyjnymi (zob. wyrok z dnia 2 czerwca 2016 r., Bogendorff von Wolffersdorff , C‑438/14, EU:C:2016:401, pkt 73 i przytoczone tam orzecznictwo).

44. >Ponadto Trybunał wielokrotnie orzekał, że pojęcie porządku publicznego jako uzasadnienie odstępstwa od podstawowej swobody należy interpretować w sposób ścisły, tak że jego zakres nie może być ustalany jednostronnie przez każde państwo członkowskie bez jakiejkolwiek kontroli ze strony instytucji Unii. Wynika z tego, że na porządek publiczny można powoływać się tylko wtedy, gdy istnieje rzeczywiste i wystarczająco poważne zagrożenie dla podstawowego interesu społeczeństwa (zob. podobnie wyrok z dnia 2 czerwca 2016 r., Bogendorff von Wolffersdorff , C‑438/14, UE: C:2016:401, pkt 67 oraz z dnia 13 lipca 2017 r., E , C‑193/16, EU:C:2017:542, pkt 18 i przytoczone tam orzecznictwo.

45. >Trybunał stwierdził w tym względzie, że obowiązek uznania przez państwo członkowskie małżeństwa osób tej samej płci zawartego w innym państwie członkowskim zgodnie z prawem tego państwa wyłącznie w celu przyznania pochodnego prawa pobytu obywatelowi państwa trzeciego, nie podważa instytucji małżeństwa w pierwszym państwie członkowskim, która jest określona w prawie krajowym i, jak wskazano w pkt 37 powyżej, wchodzi w zakres kompetencji państw członkowskich. Takie uznanie nie wymaga, aby państwo członkowskie przewidziało w swoim prawie krajowym instytucję małżeństwa osób tej samej płci. Ogranicza się do obowiązku uznania takich małżeństw, zawartych w innym państwie członkowskim zgodnie z prawem tego państwa,

46. >W konsekwencji obowiązek uznania takich małżeństw wyłącznie w celu przyznania pochodnego prawa pobytu obywatelowi państwa trzeciego nie podważa tożsamości narodowej ani nie stanowi zagrożenia dla porządku publicznego danego państwa członkowskiego.

47. >Należy dodać, że środek krajowy mogący utrudniać korzystanie ze swobody przepływu osób może być uzasadniony tylko wtedy, gdy jest zgodny z prawami podstawowymi gwarantowanymi przez Kartę, a zadaniem Trybunału jest zapewnienie przestrzegania tych praw (zob. analogicznie wyrok z dnia 13 września 2016 r., Rendón Marín , C‑165/14, EU:C:2016:675, pkt 66).

48. >Jeśli chodzi o pojęcie „małżonek” w art. 2 ust. 2 lit. a) dyrektywy 2004/38, zagwarantowane w karcie prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego jest prawem podstawowym.

49. >W tym względzie, jak wynika z wyjaśnień dotyczących karty praw podstawowych (Dz.U. C 303, s. 17), zgodnie z art. 52 ust. 3 karty prawa zagwarantowane w jej art. to samo znaczenie i ten sam zakres, co gwarantuje art. 8 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, podpisanej w Rzymie 4 listopada 1950 r.

50. >Z orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka wynika, że ​​związek pary homoseksualnej może wchodzić w zakres pojęcia „życia prywatnego” i „życia rodzinnego” w taki sam sposób, jak związek osoby heteroseksualnej para w tej samej sytuacji (ETPC, dnia 7 listopada 2013, Vallianatos i inni v. Grecja , CE: ETPC: 2013: 1107JUD002938109, § 73, oraz ETPC, 14 grudnia 2017, Orlandi i inni v . Włochy , CE: ETPC: 2017: 1214JUD002643112, § 143).

51. >W świetle wszystkich powyższych rozważań na pytanie pierwsze należy odpowiedzieć, że w sytuacji, w której obywatel Unii skorzystał ze swobody przemieszczania się, przemieszczając się i przyjmując rzeczywiste miejsce zamieszkania, zgodnie z określonymi warunkami w art. 7 ust. 1 dyrektywy 2004/38, w państwie członkowskim innym niż to, którego jest obywatelem, i tam stworzył lub wzmocnił życie rodzinne z obywatelem państwa trzeciego tej samej płci, z którym łączy go małżeństwo zawarte zgodnie z prawem w przyjmującym państwie członkowskim,Artykuł 21 ust. 1 TFUE należy interpretować w ten sposób, że uniemożliwia on właściwym organom państwa członkowskiego, którego obywatel Unii jest obywatelem, odmowę przyznania temu obywatelowi państwa trzeciego prawa pobytu na terytorium tego państwa członkowskiego na tej podstawie, że prawo tego państwa członkowskiego nie uznaje małżeństw osób tej samej płci.

 Drugie pytanie

52. >Poprzez pytanie drugie sąd odsyłający zmierza zasadniczo do ustalenia, czy w przypadku udzielenia odpowiedzi twierdzącej na pytanie pierwsze, art. 21 ust. 1 TFUE należy interpretować w ten sposób, że w okolicznościach takich jak te w postępowaniu głównym obywatel państwa trzeciego tej samej płci co obywatel Unii, którego małżeństwo z tym obywatelem zostało zawarte w państwie członkowskim zgodnie z prawem tego państwa, ma prawo pobytu na terytorium państwa członkowskiego którego obywatel Unii jest obywatelem od ponad trzech miesięcy.

53. >Jak wskazano w pkt 23 i 24 powyżej, w przypadku gdy podczas rzeczywistego pobytu obywatela Unii w państwie członkowskim innym niż to, którego jest obywatelem, zgodnie z warunkami określonymi w dyrektywie 2004/38 i zgodnie z nimi, życie rodzinne jest tworzone lub umacniane w tym państwie członkowskim, skuteczność praw przyznanych obywatelowi Unii na mocy art. 21 ust. 1 TFUE wymaga, aby życie rodzinne tego obywatela w tym państwie członkowskim było kontynuowane po jego powrocie do państwa członkowskiego, którego jest obywatelem, poprzez przyznanie pochodnego prawa pobytu danemu członkowi rodziny obywatela państwa trzeciego.

54. >Co się tyczy warunków, na jakich można przyznać to pochodne prawo pobytu, Trybunał orzekł, jak wskazano w pkt 25 powyżej, że nie mogą one być bardziej rygorystyczne niż te, które przewiduje dyrektywa 2004/38 dla przyznania prawa pochodnego pobytu obywatela państwa trzeciego będącego członkiem rodziny obywatela Unii, który skorzystał z prawa do swobodnego przemieszczania się, osiedlając się w państwie członkowskim innym niż to, którego jest obywatelem.

55. >W tym względzie, jak wynika z art. 7 ust. 2 dyrektywy 2004/38, prawo pobytu przewidziane w art. 7 ust. 1 tej dyrektywy obejmuje członków rodziny niebędących obywatelami państwa członkowskiego. towarzyszący obywatelowi Unii lub dołączający do niego w przyjmującym państwie członkowskim, pod warunkiem że obywatel Unii spełnia warunki, o których mowa w art. 7 ust. 1 lit. a), b) lub c) dyrektywy.

56. >W świetle powyższych rozważań na pytanie drugie należy odpowiedzieć, że art. 21 ust. 1 TFUE należy interpretować w ten sposób, że w okolicznościach takich jak w postępowaniu głównym obywatel państwa trzeciego tej samej płci obywatel Unii, którego małżeństwo z tym obywatelem zostało zawarte w państwie członkowskim zgodnie z prawem tego państwa, ma prawo przebywać na terytorium państwa członkowskiego, którego obywatelem Unii jest obywatel, przez okres dłuższy niż trzy miesiące. To pochodne prawo pobytu nie może podlegać surowszym warunkom niż te określone w art. 7 dyrektywy 2004/38.

 Pytania trzecie i czwarte

57. >W świetle odpowiedzi udzielonej na pytania pierwsze i drugie nie ma potrzeby udzielania odpowiedzi na pytania trzecie i czwarte.

Koszty

58. >Ponieważ niniejsze postępowanie jest dla stron postępowania głównego etapem sporu zawisłego przed sądem krajowym, rozstrzygnięcie w sprawie kosztów należy do tego sądu. Koszty poniesione w związku z przedłożeniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty tych stron, nie podlegają zwrotowi.

Z tych względów Trybunał (wielka izba) orzeka niniejszym:

1.)W sytuacji, w której obywatel Unii skorzystał ze swobody przemieszczania się, przemieszczając się i przyjmując rzeczywiste miejsce zamieszkania, zgodnie z warunkami określonymi w art. 7 ust. 1 dyrektywy 2004/38/WE Parlamentu Europejskiego oraz Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie prawa obywateli Unii i członków ich rodzin do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium Państw Członkowskich zmieniającej rozporządzenie (EWG) nr 1612/68 i uchylającej dyrektywy 64/221/EWG, 68 /360/EWG, 72/194/EWG, 73/148/EWG, 75/34/EWG, 75/35/EWG, 90/364/EWG, 90/365/EWG i 93/96/EWG w państwie członkowskim państwo inne niż to, którego jest obywatelem, i podczas gdy tam stworzyło lub umocniło życie rodzinne z obywatelem państwa trzeciego tej samej płci, z którym łączy go małżeństwo zawarte zgodnie z prawem w przyjmującym państwie członkowskim,Artykuł 21 ust. 1 TFUE należy interpretować w ten sposób, że uniemożliwia on właściwym organom państwa członkowskiego, którego obywatel Unii jest obywatelem, odmowę przyznania temu obywatelowi państwa trzeciego prawa pobytu na terytorium tego państwa członkowskiego na tej podstawie, że prawo tego państwa członkowskiego nie uznaje małżeństw osób tej samej płci.

2.) Artykuł 21 ust. 1 TFUE należy interpretować w ten sposób, że w okolicznościach takich jak w postępowaniu głównym obywatel państwa trzeciego tej samej płci co obywatel Unii, którego małżeństwo z tym obywatelem zostało zawarte w państwie członkowskim zgodnie z prawem tego państwa ma prawo przebywać na terytorium państwa członkowskiego, którego obywatel Unii jest obywatelem, przez okres dłuższy niż trzy miesiące. To pochodne prawo pobytu nie może podlegać surowszym warunkom niż te określone w art. 7 dyrektywy 2004/38.