“copyright” - “prawo autorskie”

 Słowo “copyright” po angielsku oznacza “prawo autorskie”. A zatem oznaczenie Copyright mówi, że dane dzieło jest chronione prawem autorskim, wszelkie prawa są zastrzeżone, a prawo do korzyści finansowych i osobistych należy się twórcy dzieła. Czy oznaczenie Copyright jest konieczne do chronienia swojego utworu?

Co to jest i skąd się wziął znak © - Copyright?

Copyright to inaczej prawo autorskie przysługujące dziełu. Znak ten ma swój początek w powszechnej konwencji o prawie autorskim zrewidowanej w Paryżu 24 lipca 1971 r. Konwencja miała na celu zapewnienie - we wszystkich krajach świata - ochrony prawa autorskiego do dzieł literackich, naukowych i artystycznych.

Art. III Konwencji Powszechnej

Każde Umawiające się Państwo, które zgodnie ze swym ustawodawstwem wewnętrznym wymaga spełnienia, jako warunku ochrony praw autorskich, takich formalności, jak zdeponowanie, zarejestrowanie, zastrzeżenie, poświadczenie notarialne, uiszczenie opłat, wytworzenie lub opublikowanie na terytorium własnego kraju, powinno uważać te wymagania za spełnione w stosunku do każdego dzieła chronionego w myśl niniejszej konwencji, które zostało opublikowane po raz pierwszy poza terytorium tego Państwa i którego autorem nie jest jego obywatel, oraz jeżeli od pierwszej publikacji tego dzieła wszystkie egzemplarze dzieła opublikowanego z upoważnienia autora lub innego podmiotu prawa autorskiego zostały opatrzone symbolem C oraz nazwą podmiotu prawa autorskiego i wskazaniem roku pierwszej publikacji; symbol, nazwa i rok powinny być zamieszczone w sposób i w miejscu wskazujących wyraźnie zastrzeżenie praw autorskich.

Zgodnie z powyższym artykułem, opatrzenie danego dzieła symbolem C w kółku (©) jest podstawą do ochrony prawa autorskiego (rozciągającego się na wszystkie państwa) w stosunku do tego dzieła - do roku 1979.

W roku 1979 w Konwencji berneńskiej o ochronie dzieł literackich i artystycznych (umowa międzynarodowa) ustalono, że do ochrony prawem autorskim danego utworu nie jest niezbędne zastosowanie oznaczenia “Copyright” - a że ustawodawstwo krajowe poprzez swoje zapisy ma ustanowić taką ochronę z mocy prawa.

Zgodnie z konwencją berneńską ochrona praw autorskich jest automatyczna, nie jest wymagana żadna rejestracja, ani umieszczanie noty o prawach autorskich czy też znaczka ©. Konwencję podpisały 163 państwa, w tym Polska.

Co daje oznaczenie copyright?

Oznaczenie Copyright (©) to ochrona danego dzieła prawem autorskim. Opatrzenie danego utworu (książki, płyty itp.) znakiem C w kółku informuje, że zabronione jest jego kopiowanie, zmienianie, a prawo do korzystania oraz wszelkie inne prawa związane z autorstwem przysługują wyłącznie twórcy dzieła.

Czy stosowanie copyright jest konieczne?

W Polsce stosownie noty Copyright nie jest ani konieczne ani potrzebne, ponieważ w myśl ustawy o prawach autorskich już sam przejaw działania twórczego o indywidualnym charakterze świadczy o prawach autorskich twórcy i jest chronione z mocy prawa, bez spełnienia jakichkolwiek formalności.

Art. 1 ustawy o prawach autorskich

1. Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór).

2. Utwór jest przedmiotem prawa autorskiego od chwili ustalenia, chociażby miał postać nieukończoną.

3. Ochrona przysługuje twórcy niezależnie od spełnienia jakichkolwiek formalności.

Mimo że oznaczenie Copyright nie jest konieczne, to nie zaszkodzi opatrzone tym symbolem swojego dzieła - znak ten może ułatwić dochodzenie roszczeń w sporach sądowych, gdy druga osoba dopuściła się kopiowania utworu. Kopiujący nie będzie mógł się już powoływać na niewiedzę, że dany wytwór to czyjeś dzieło i jest chroniony prawem autorskim, ponieważ znak Copyright ewidentnie informuje, że wszelkie prawa do dzieła są zastrzeżone.

Podsumowując, znak Copyright nie warunkuje ochrony dzieła, gdyż te jest chronione z mocy prawa, ale ułatwia dochodzenie ewentualnej szkody w procesie sądowym.

---

TWÓRCA 

Twórca jako podmiot pierwotnie uprawniony.

Przepis art. 8 ust. 1 ustawy wyraża podstawową zasadę prawa autorskiego, w myśl której podmiotem pierwotnie uprawnionym jest twórca. Zasada ta swoim zakresem zastosowania obejmuje zarówno autorskie prawa osobiste, a także autorskie prawa majątkowe. Wyjątki od tej zasady nie mogą wynikać z woli stron, ustanawiać je może jedynie przepis prawny. Powstania prawa autorskiego nie może zostać spowodowane czynnością prawną – osoba inna niż twórca może stać się podmiotem prawa autorskiego jedynie w sposób pochodny – przez nabycie prawa od twórcy w drodze umowy o przeniesienie prawa albo na drodze dziedziczenia, przy czym przejście praw odnosić się będzie jedynie do autorskich praw majątkowych. Gdy chodzi o autorskie prawa osobiste – chronią one nieograniczoną w czasie i niepodlegającą zrzeczeniu się, czy też zbyciu, więź twórcy z utworem i nie mogą przejść na inne osoby ani na skutek dziedziczenia, ani też na skutek dokonanej czynności prawnej. Ustawa przewiduje w tej kwestii dwa wyjątki – pierwszy odnosi się do utworu zbiorowego (w takim przypadku autorskie prawa majątkowe, zgodnie z treścią art. 11, przysługują producentowi albo wydawcy), drugi dotyczy programu komputerowego (zgodnie z treścią art. 74 ust. 3, o ile umowa nie stanowi inaczej, to prawa majątkowe do programu komputerowego stworzonego przez pracownika w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy przysługują pracodawcy).

Twórcą jest osoba, która utwór stworzyła. Status twórcy przysługiwać może jedynie osobom fizycznym, z uwagi na fakt, iż tylko ona może podejmować działania mające charakter twórczy. Już z ustawowej definicji utworu wynika, iż jest on przejawem osobistego aktu twórczości, a co za tym idzie twórca nie może w tej kwestii zostać wyręczony przez inną osobę.

Stworzenie utworu jest zdarzeniem, z którym prawo wiąże określone skutki polegające na powstaniu prawa autorskiego. Prawo to może powstać na rzecz jakiejkolwiek osoby fizycznej, w związku z tym, iż zgodnie z art. 8 Kodeksu cywilnego, każdy człowiek ma zdolność prawną (zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków). Do powstania prawa autorskiego nie jest zatem wymagane osiągnięcie określonego wieku, świadomość tworzenia utworu, czy też psychofizyczny stan twórcy.

Domniemanie co do osoby twórcy.

Domniemanie, iż twórca jest osoba, której nazwisko w tym charakterze uwidoczniono na egzemplarzach utworu lub której autorstwo podano do publicznej wiadomości w jakikolwiek inny sposób w związku z rozpowszechnianiem utworu, ustanowione zostało przez prawodawcę w art. 8 ust. 2. Pod pojęciem „egzemplarza” należy rozumieć każdy rezultat zwielokrotniania utworu, a zatem nie odnosi się ono tylko do kopii utworu mających charakter materialny, ale także do udostępniania go w formie elektronicznej.

Umieszczenie na egzemplarzu utworu nazwiska twórcy stanowi realizację tych uprawnień osobistych twórcy, które zostały określone w art. 16 – prawie do autorstwa utworu (pkt 1) oraz w prawie do oznaczania utworu swoim nazwiskiem, pseudonimem, bądź też udostępniania go anonimowo (pkt 2). Warto zaznaczyć, że domniemanie to działa także wtedy, gdy oznaczenie utworu przybrało postać pseudonimu, który nie mniej jedna pozwala na określenie tożsamości twórcy. Domniemanie autorstwa nie odnosi się natomiast do utworów anonimowych oraz do utworów, których twórca ukrywa się pod pseudonimem niepozwalającym na określenie jego tożsamości.

Funkcją przepisu art. 8 ust. 2 jest wyłącznie wprowadzenie domniemania co do osoby twórcy. Warunkiem prawnoautorskiej ochrony nie jest natomiast przesłanka uwidocznienia na egzemplarzach utworu nazwiska twórcy. Wiąże się to z faktem, iż zgodnie z postanowieniami Konwencji berneńskiej zasadą jest, że ochrona autorskoprawna przysługuje twórcy niezależnie od spełnienia jakichkolwiek formalności. Celem ustanowionego przez prawodawcę domniemania jest możliwość łatwego ustalenia osoby twórcy. Domniemanie to ma jednak charakter wzruszalny – może zostać obalone na skutek dowodu przeciwnego, czyli poprzez wykazanie, że osoba, której nazwisko zostało uwidoczniono na egzemplarzach utworu albo podane do publicznej wiadomości nie jest twórcą, bądź też jest tylko jednym ze współtwórców. Wymagać to będzie udowodnienia braku wniesienia twórczego wkładu w powstanie utworu lub też, że wkład taki wniosła także, co najmniej jeszcze jedna osoba.

Wykonywanie praw autorskich do chwili ujawnienia autorstwa.

Do momentu ujawnienia przez autora swojego prawa autorskiego, w jego wykonywaniu autora zastępuje producent, wydawca bądź też organizacja zbiorowego zarządzania prawami autorskimi. Powyższa reguła – wyrażona w art. 8 ust. 3 ustawy – swoje zastosowanie znajduje zarówno, gdy chodzi o autorskie prawa majątkowe, jak i osobiste. Zasadne wydaje się być odwoływanie się, przy określaniu sposobu w jaki powinno być wykonywane cudze prawo autorskie, do przepisów Kodeksu cywilnego, które regulują prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia. Tak więc, podmioty wykonujące prawa twórców anonimowych powinny działać na jego korzyść i zgodnie z jego prawdopodobną wolą, a działania te należy dokonywać z należyta starannością. W momencie ujawnienia przez twórcę autorstwa może on potwierdzić działania podmiotu, który działał zamiast niego, co nada tym działaniom skutki zastępstwa. Upoważnienie do wykonywania praw autorskich dotyczy tylko okresu, w którym twórca nie ujawnił swojego autorstwa, przy czym nie chodzi tutaj o ujawnienie autorstwa twórcy przez jakieś inne podmioty, chyba że działały one w imieniu twórcy. Charakter zastępstwa nie został w sposób jasny określony w ustawie. Niemniej jednak jego zakres jest bardzo szeroki i obejmuje wszelkie akty odnoszące się do wykonywania praw autorskich (osobistych oraz majątkowych).

Przy określaniu osoby producenta, czy też wydawcy zastosowanie znajduje tutaj art. 15 ustanawiający domniemanie, w myśl którego „producentem lub wydawca jest osoba, której nazwisko lub nazwę uwidoczniono w tym charakterze na przedmiotach, na których utwór utrwalono lub podano do publicznej wiadomości w jakikolwiek sposób, w związku z rozpowszechnianiem utworu. Podobnie, jak to ma miejsce w przypadku domniemania co do osoby twórcy, domniemanie z art. 15 również ma charakter wzruszalny i może zostać obalone na skutek przeprowadzenia dowodu przeciwnego.